20نکته در زمینه احکام شناسی

نویسنده : عبدالرحیم موگهی (شمیم)

20 نکته طبق فتوای مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای - مدظله العالی - و به صورت سؤال و جواب و برگرفته از کتاب استفتائات ایشان به خامه قلم می آراییم و به خواست خدا، در شماره های بعدی نکته های دیگری را از مراجع عظام تقلید - دامت برکاتهم - به محضرتان تقدیم می کنیم .

سؤال 1: می دانیم که طبق نظر بسیاری از مراجع تقلید، لمس و مس کردن نام خداوند بزرگ - به هر زبانی که نوشته شده باشد - بدون طهارت و وضو حرام است . آیا لمس و مس نمودن ضمیرهایی که به «خدا» باز می گردند، مانند ضمیر (ه) در عبارت «باسمه تعالی » و ضمیر (او) در عبارت «به نام او که با شهیدان است » ، بدون طهارت و وضو نیز حرام است؟

جواب: ضمیرهایی که به «خدا» باز می گردند، حکم کلمه «خدا» را ندارند و بدون طهارت و وضو می توان آنها را لمس و مس کرد . ⁽¹⁾

سؤال 2: آیا آرم جمهوری اسلامی ایران که کلمه (الله) در آن طراحی شده است، احکام مربوط به کلمه (الله)، مانند لمس و مس نکردن آن بدون طهارت و وضو و بی احترامی نمودن به آن، را داراست؟ و آیا چاپ آن در سربرگهای اداری و استفاده از آن، در نامه نگاریهای اداری و جز آن، اشکال دارد؟

جواب: چاپ آرم جمهوری اسلامی ایران در سربرگها و استفاده از آن در نامه نگاریها و جز آن، اشکال ندارد; اما احتیاط آن است که احکام مربوط به کلمه (الله) در مورد آرم جمهوری اسلامی ایران نیز رعایت شود . ⁽²⁾

سؤال 3: مرسوم شده است که به جای لفظ (الله)، لفظ (ا . .). و یا (اله) و مثلا به صورت (آیت ا . . . و عبداله) می نویسند . حکم کسانی که دو لفظ (ا . .). و (اله) را بدون وضو لمس و مس می کنند، چیست؟

جواب: همزه و نقطه ها (ا . .). حکم لفظ (الله) را ندارد و می توان بدون طهارت و وضو، آن را لمس و مس کرد; برخلاف لفظ (اله) که حکم لفظ (الله) را دارد و نمی توان بدون طهارت و وضو، آن را لمس و مس نمود . ⁽³⁾

سؤال 4: طبق فتوای شماری از مراجع تقلید، لمس و مس نمودن نام خدای بزرگ و آیات قرآن و نام های معصومان (علیهم السلام) بدون طهارت و وضو حرام است . پرسشی که گاه مطرح می شود، این است: کسانی که با دستگاه های رایانه و ماشین تایپ، این نام ها و آیه ها را حروفچینی می کنند، آیا باید با طهارت و وضو باشند؟

جواب: طهارت برای این کار شرط نیست، ولی جایز نیست که نوشته (تایپی و چاپ شده) آن را بدون طهارت، لمس و مس کنند . ⁽⁴⁾

سؤال 5: شماری از مراجع تقلید می فرمایند: «لمس و مس کردن نام های پیامبران، مانند آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، محمد و نام های امامان مانند علی و حسین (علیهم السلام)، بدون طهارت و وضو حرام است » . آیا لمس و مس نمودن القاب پیامبران و امامان، مانند (امین) لقب پیامبر محبوب خدا حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله و سلم) و (امیرالمؤمنین) لقب امام علی و (سید الشهداء) لقب امام حسین (علیهماالسلام)، نیز بدون طهارت و وضو حرام است؟

جواب: احتیاط آن است که القاب پیامبران و امامان (علیهم السلام) نیز بدون طهارت و وضو لمس و مس نشود . ⁽⁵⁾

سؤال 6: اگر هنگام مسح سر، رطوبت کف دست به رطوبت پیشانی برسد، وضو باطل می شود؟

جواب: وضو اشکال ندارد; ولی چون احتیاط در مسح پاها این است که با رطوبتی که از وضو در کف دستها باقی مانده است، صورت گیرد، پس برای رعایت این احتیاط، باید دست هنگام مسح سر، با قسمت بالای پیشانی که با رطوبت صورت تماس پیدا می کند، کشیده نشود تا رطوبت موجود در دست که باید پاها با آن مسح گردند، با رطوبت صورت مخلوط نشود . ⁽⁶⁾

سؤال 7: آیا وقت نماز به مجرد شروع اذان، آغاز می شود، یا اینکه بر نمازگزار واجب است تا تمام شدن اذان، منتظر باشد و سپس نمازش را بخواند؟ و نیز آیا برای روزه دار جایز است که به مجرد شروع اذان افطار نماید، یا اینکه او هم باید صبر کند تا اذان به پایان برسد؟

جواب: چنانچه اطمینان حاصل شود که اذان از هنگام فرا رسیدن وقت شرعی آغاز شده است، منتظر بودن و صبر کردن تا تمام شدن اذان، واجب نیست . ⁽⁷⁾

سؤال 8: شنیده ایم که مکان نمازگزار باید پاک باشد . چنانچه روی فرش یا موکت و یا حتی سجاده ای که قبلا نجس شده، ولی الان خشک است، نماز بخوانیم، آیا نمازمان صحیح است؟

جواب: اگر نجس بودن مکان به گونه ای است که به لباس یا بدن نمازگزار سرایت نمی کند و محل سجده [روی مهر نماز] نیز پاک است، نماز خواندن در آن مکان اشکال ندارد . ⁽⁸⁾

سؤال 9: می دانیم که هنگام خواندن ذکرهای واجب نماز، مانند ذکر رکوع و سجود، باید بدن نمازگزار آرامش داشته باشد و حرکت نکند . سؤالی که در این رابطه پیش می آید، این است: آیا هنگام خواندن ذکرهای مستحب نماز، غیر از ذکر مستحب (بحول الله و قوته اقوم و اقعد)، مانند (الله اکبر) های بین نماز و (سمع الله لمن حمده)، نیز باید بدن نمازگزار آرامش داشته و بدون رکت باشد؟

جواب: در اینکه هنگام نماز، واجب است بدن نمازگزار استقرار و آرامش داشته باشد، میان ذکرهای واجب و مستحب نماز تفاوتی نیست و باید هنگام خواندن ذکرهای مستحب نماز نیز بدن نمازگزار آرامش داشته و بدون حرکت باشد . ⁽⁹⁾

سؤال 10: گاه هنگام خواندن نماز واجب، بچه ای را می بینیم که مشغول انجام دادن کار خطرناکی است . آیا جایز است که ما برخی از کلمات حمد و سوره، یا ذکرهای نماز را با صدای بلند بخوانیم تا آن بچه یا کسی که در خانه است، متوجه شود و خطر برطرف گردد؟ و چنانچه در نماز، دستها یا ابروهای خود را برای فهماندن چیزی به کسی و یا جواب دادن به سؤال شخصی تکان دهیم، اشکال دارد؟

جواب: اگر بلند کردن صدا هنگام خواندن حمد و سوره یا ذکرهای نماز برای متوجه کردن دیگران، موجب نشود که شکل نماز به هم بخورد، اشکالی ندارد; به شرط آنکه بلند کردن صدا هنگام خواندن حمد و سوره و ذکرهای نماز به همان نیت حمد و سوره و ذکرهای خود نماز باشد . البته حرف زدن هنگام نماز یا انجام دادن حرکتی که با استقرار و آرامش در نماز و یا با شکل نماز منافات داشته باشد، باعث می گردد که نماز باطل شود . ⁽¹⁰⁾

سؤال 11: در رساله های توضیح المسائل می خوانیم: نمازگزار در سجده باید سر دو انگشت بزرگ پاهایش را بر زمین بگذارد، و اگر انگشت های دیگر پایش را بر زمین بگذارد، نمازش باطل است . آیا در صورتی که نمازگزاری، علاوه بر گذاشتن سر دو انگشت بزرگ پاهایش بر زمین، سر انگشت های دیگر پاهایش را نیز بر زمین بگذارد، نمازش اشکال دارد؟

جواب: نمازش اشکالی ندارد . ⁽¹¹⁾

[گفتنی است آنچه نماز را باطل می کند، این است که نمازگزار سر دو انگشت بزرگ پاهایش را بر زمین نگذارد، و به جای آنها سر انگشتهای دیگر پاهایش را بر زمین بگذارد .]

سؤال 12: اگر امام جماعت در حال خواندن نماز مغرب یا عشا و در رکعت سوم یا چهارم نماز است و تسبیحات اربعه را با صدای آهسته می خواند، ولی ماموم در رکعت اول یا دوم نماز و در حال خواندن حمد و سوره است، آیا باید حمد و سوره اش را با صدای بلند بخواند یا اینکه از امام جماعت تبعیت کند و حمد و سوره نماز مغرب یا عشایش را با صدای آهسته بخواند؟

جواب: در این حالت، واجب است که حمد و سوره نمازش را به صورت آهسته بخواند . ⁽¹²⁾

سؤال 13: بعضی ها می گویند: اگر زنان در خانه خود نماز بخوانند، ثواب و فضیلت آن بیشتر از نماز خواندن آنان در مسجد است . آیا این گفته، صحیح است؟

جواب: ثواب و فضیلت خواندن نماز در مساجد، به مردان اختصاص ندارد . ⁽¹³⁾

سؤال 14: برخی ها می گویند: نباید عکس حضرت امام خمینی (ره) و شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی را در مساجد نصب کرد . آیا نصب عکس در مساجد اشکال دارد؟

جواب: نصب عکس در مساجد منع شرعی ندارد و چنانچه در جهت قبله و رو به روی نمازگزار نباشد، کراهتی هم ندارد . ⁽¹⁴⁾

سؤال 15: گاه برخی از رانندگان اتوبوسهای مسافربری که بین شهرها در حال رفت و آمد هستند، به نماز خواندن مسافران توجهی نمی کنند و به درخواست آنان برای توقف اتوبوس و پیاده شدن جهت خواندن نماز پاسخ مثبت نمی دهند و به همین سبب، گاه نماز مسافران قضا می شود . وظیفه رانندگان اتوبوس در این مورد و وظیفه مسافران نسبت به نمازشان در این حالت چیست؟

جواب: بر مسافران واجب است، در صورتی که احتمال بدهند وقت نمازشان می گذرد، از راننده بخواهند که اتوبوس را برای خواندن نماز در جای مناسبی نگه دارد . و بر راننده نیز واجب است که به درخواست آنان پاسخ مثبت بدهد . و چنانچه راننده، به سبب عذری صحیح و یا بدون سبب، از متوقف کردن اتوبوس خودداری ورزد، تکلیف مسافران، در صورتی که بترسند وقت نمازشان می گذرد، این است که نماز را در اتوبوس و در حال حرکت و رو به قبله و با انجام دادن قیام و رکوع و سجود - به اندازه ای که امکان دارد - به جا آورند . ⁽¹⁵⁾

سؤال 16: لطفا نظر مبارکتان را درباره «وطن اصلی » ، «وطن دوم » و «اعراض از وطن » بیان بفرمایید؟

جواب: وطن اصلی جایی است که انسان در آنجا به دنیا آمده و مدتی در آنجا بوده و بزرگ شده است . و وطن دوم جایی است که مکلف برای سکونت دائم خود - هر چند به مدت چند ماه در سال - برگزیده است . و معنای اعراض از وطن این است که انسان از وطن خود خارج شود و بنای بازگشت دوباره به آنجا را برای سکونت نداشته باشد . ⁽¹⁶⁾

سؤال 17: آیا محل کار انسان در حکم وطن اوست که باید در آن جا نمازش را به صورت کامل بخواند و روزه اش را بگیرد؟

جواب: اشتغال به کار در محلی موجب نمی شود که آن محل، وطن انسان شود; ولی چنانچه فاصله میان محل سکونت تا محل کار به اندازه مسافت شرعی [چهار فرسنگ شرعی] باشد و در هر ده روز، حداقل یک بار، این فاصله را طی کند، آن گاه بر محل کار او حکم وطن جاری می شود و باید نمازش را به صورت کامل بخواند و روزه اش را نیز بگیرد . ⁽¹⁷⁾

سؤال 18: چنانچه کسی برای زیارت بارگاه امام رضا (ع) به مشهد مقدس مسافرت کند و بداند که کمتر از ده روز در آن جا می ماند، ولی برای اینکه نمازش را به صورت کامل بخواند، نیت ماندن ده روز در مشهد مقدس را می نماید . حکم نماز او چگونه خواهد بود؟

جواب: اگر می داند که به مدت ده روز در مشهد مقدس نمی ماند، دیگر قصد ماندن ده روز برای او معنایی نداشته، چنین قصدی اثری نیز ندارد و باید نمازش را در آنجا به صورت شکسته بخواند . ⁽¹⁸⁾

سؤال 19: شخصی به جایی مسافرت می کند و نمی داند که ده روز در آنجا می ماند یا کمتر از ده روز، آیا نمازش را به صورت کامل باید بخواند یا به صورت شکسته؟

جواب: باید نمازش را به صورت شکسته بخواند . ⁽¹⁹⁾

سؤال 20: شخصی در خانه های دولتی زندگی می کند که مدت سکونتش به پایان رسیده و حکم تخلیه آن نیز صادر شده است . نماز و روزه چنین شخصی، پس از موعد مقرر، چه حکمی دارند؟

جواب: اگر او در استفاده از این خانه، از سوی مسؤولان ذیربط و پس از پایان موعد مقرر مجاز نباشد، تصرفات وی از آن پس، در حکم غصب است . ⁽²⁰⁾

پی نوشتها:

1) اجوبة الاستفتائات، ج 1، ص 42 .

2) همان، ص 44 .

3) همان، ص 42 .

4) همان، ص 44 .

5) همان، ص 47 .

6) همان، ص 40 .

7) همان، ص 103 .

8) همان، ص 108 .

9) همان، ص 99 .

10) همان، ص 144 .

11) همان، ص 141 .

12) همان، ص 160 .

13) همان، ص 112 .

14) همان، ص 107 .

15) همان، ص 212 .

16) همان، ص 200 .

17) همان، ص 199 .

18) همان، ص 192 .

19) همان .

20) همان، ص 108 .