۳.۴.۴ - حق یا تکلیف بودن حجاب
حجاب و چادر میتواند هم حق بشری باشد و هم حق الهی . یعنی اگر کسی خواست از آن حق بهره ببرد و به این پایه از رشد و عقل رسید که پوشش را مصونیت دانست، نه محدودیت، شرافت دانست، نه پستی و غیره از حق خود که همان استفاده از چادر است، به خوبی بهره میبرد نیازی به امر و نهی ندارد، بلکه حجاب را سرمایه خود میداند و از آن دفاع میکند. ولی اگر کسی به این پایه نرسیده است، شرع به عنوان دوستار و خیرخواه او، او را به داشتن حجاب وا میدارد. مثال روشن و فقهی مورد پذیرش همگان، مسأله حقالحضانة است که به باور مشهور نگهداری کودکان، تا دو سالگی بر عهده مادر است و پس از دو سال حق نگهداری دختر تا هفت سال با مادر و آن گاه با پدر است و حق نگهداری پسر، پس از دو سال، مطلقا، با پدر است.
اگر به پروندههای اختلافی دادگستری در این باب نگریسته شود، روشن میشود که بیشتر وقتها، مادر خواهان افزایش زمان نگهداری است و حاضر است برای این خواست خود و رسیدن به آن، بهای سنگینی را برعهده گیرد. در اینصورت، هیچ سخنی از تکلیف به میان نمیآید و همه بحثها درباره مصالحه و راضی کردن پدر برای واگذاری این حق به مادر است و سخن از جایز بودن و نبودن دریافت وجه در برابر این واگذاری حق است. حال اگر موردی پیدا شد که نه پدر و نه مادر حاضر است کودک را سرپرستی و نگهداری کند، در این صورت، مسأله تکلیف مطرح میشود و شرع و قانون، پدر، یا مادر و یا هر دو را وا میدارد که مصالح کودک را رعایت کنند. بنابراین حجاب، بسان حق نگهداری کودک، میتواند هم حق باشد و هم تکلیف.
باز جای این پرسش است که آیا این حق و تکلیف، در محدوده زنان آزاد است و کنیزکان را در بر نمیگیرد، یا چرا آنان را هم در بر میگیرد؟ آیا این حق، بمانند حق نفس کشیدن و حق بقای حیات است که همگانی است، یا مانند حق نگهداری کودک است که شخصی و تنها برای پدر و مادر است؟ حال، برای روشن شدن بهتر معنای آیه شریفه، به بررسی شأن نزولها و یکایک واژگان آیه میپردازیم.
۳.۴.۴.۱ - آیه حجاب در قول علی بن ابراهیم
۱. تفسیر علی بن ابراهیم: «فانه کان سبب نزولها أنّ النساءکن یخرجن الی المسجد ویصلّین خلف رسول اللّه (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و اذا کان باللیل خرجن الی صلاة المغرب والعشاء الآخر والغداة یقعد الشباب لهن فی طریقهن فیؤذونهن ویتعرّضون لهن فأنزل اللّه: یا ایها النبی… وکان اللّه غفوراً رحیما؛[۱۹]
سبب نزول آیه این بود که: زنان برای گزاردن نماز ، پشت سر رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) از منزل خارج میشدند و شب هنگام که برای گزاردن نماز مغرب و عشاء و صبح، به سوی مسجد روان میشدند، جوانان بر سر راه آنان مینشستند و به آزار و اذیت زنان نمازگزار میپرداختند. در این هنگام این آیه شریفه را نازل فرمود.
۳.۴.۴.۲ - آیه حجاب در نظر آلوسی
۲. تفسیر روحالمعانی: «روی عن غیر واحد انّه کانت الحرّة والأمة تخرجان لیلاً لقضاء الحاجة فی الغیطان وبین النخل من غیر امتیاز بین الحرائر والاماء وکان فی المدینه، فسّاق یتعرضون للاماء و ربما تعرضوا للحرائر. فاذا قیل لهم، یقولون حسبنا هن اماءً فامرت الحرائر یخالفن الاماء بالزّی والتستر، لیحتشمن و یهبتن فلا یطمع فیهن؛ [۲۰] از کسان بسیار نقل شده که زنان آزاد و کنیز، شباهنگام برای دستشویی به گودالها و بین درختان خرما میرفتند و فرقی بین زنان آزاد و کنیز نبود. در مدینه فاسقانی بودند که به آزار و اذیت کنیزکان میپرداختند و چه بسا زنان آزاد را نیز آزار میدادند. هنگامی که به آنان گفته شد: این زن آزاد بوده و چرا با او به ناشایست برخورد کردهاید. میگفتند: گمان کردیم که کنیز است. از این روی به زنان، آزاد دستور داده شد: پوشش و شکل لباس خود را تغییر دهند که از کنیزکان باز شناخته شوند و با حشمت و ابهت جلوه کنند، تا کسی بر آنان طمع نورزد.»
۳.۴.۴.۳ - آیه حجاب در الدرالمنثور
۳. [[|تفسیر الدرالمنثور]] : زنان پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) شباهنگام برای برآوردن نیازهای خود از منزل خارج میشدند، گروهی از منافقان به آزار و اذیت آنان میپرداختند. به منافقان اعتراض شد، آنان جواب دادند: ما تنها متعرّض کنیزکان میشویم. آنگاه این آیه نازل شد.[۲۱]
۳.۴.۴.۴ - مستفاد از شأن نزولها
۱. این شأن نزولها، ناسازگاری با یکدیگر ندارند. زنان، هم برای گزاردن نماز در مسجد از منزل بیرون میرفتهاند و هم برای کارها و برآوردن نیازهای دیگر.
۲. از شأن نزولها به دست میآید، آیه شریفه زنان را از بیرون رفتن از منزل باز نداشته است، حتی زنان پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) که فرمان: (قرن فی بیوتکن.) را داشتهاند، برای نیازها از منزل بیرون میرفتهاند. هیچ کس زنان پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و دیگر زنان مؤمن را از اینکه نماز جماعت چون مستحب است، باز نداشته، بلکه به خاطر رفتار ناشایست بیبند وباران و آزار و اذیت نمازگزاران، راه سومی را ارائه داده است، که همانا بیرون رفتن با چادر باشد.۳. کنیزان از پوشیدن چادر و پوشاندن سر با مقنعه، بخشوده شدهاند، حتی در حال گزاردن نماز که عبادت فردی است. چون در شأن نزول دوم آمده بود: زنان آزاد و کنیزکان یک گونه لباس بر تن داشتهاند، به دست میآید زنان تا آن زمان با سرهای برهنه و باز و با همان پوشش مرسوم زمان خود، از منزل بیرون میرفتهاند.۴. پوشیدن چادر یک تکلیف و یک تحمیل نبوده، بلکه برای شناخته شدن شخصیت زن بوده و نمایانگر آزادی و پاکدامنی او و نشان امتیاز و آزادگی. حال مناست است واژگان اصلی آیه شرح داده شود:
نظرات شما عزیزان: