عالی‌ترین مکتب تربیت و اخلاق یا ماه مبارک رمضان

مقدمه

الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِین وَالصَّلوةُ عَلی سَیِّدِنَا وَنَبِیِّنَا ابِی القاسِمِ مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِهِ الطَّاهِرِین

یآ ایُّهَا الَّذِینَ آمَنُوْا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ أَیَّاماً مَعْدُودَات فَمَن کَانَ مِنْکُم مَّرِیضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ ایّام اخَرَ وَعَلَی الذینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعام مِسکِین فَمن تَطَوَّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لَهُ وَان تَصُومُوا خَیرٌ لَکُمْ انْ کُنْتُم تَعْلَمُونَ (بقره/ 183- 184)
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما مقرّر شده است؛ همان گونه که بر کسانی که پیش از شما [بودند] مقرّر شده بود، باشد که پرهیزکاری کنید. [روزه در] روزهای معدودی [بر شما مقرّر شده است . [ولی هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، [به همان شماره تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد]، و بر کسانی که [روزه طاقت‌فرساست، کفّاره‌ای است که خوراک دادن به بینوایی است. و هر کس به میل خود، بیشتر نیکی کند، پس آن برای او بهتر است، و اگر بدانید، روزه گرفتن برای شما بهتر است.
عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق، ص: 4
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (بقره/ 185)
ماه رمضان [همان ماه است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [کتابی که مردم را راهبر، و [متضمّن دلایل آشکار هدایت، و [میزان تشخیص حقّ از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد، و کسی که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن،] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد]. خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی خواهد؛ تا شماره [مقرّر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونتان کرده است به بزرگی بستایید، و باشد که شکرگزاری کنید.
عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق، ص: 5
ا لَّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمِّدٍ وَآلِهِ، وَالهِمنا مَعرِفَةَ فَضلِه وَاجلالَ حُرْمَتِه والتَّحفظَ مِمّا حَظَرتَ فِیه وَاعِنّا عَلی صِیامِهِ بِکَفِّ الجَوارِحِ عَن مَعَاصِیکَ وَاستِعْمالِها فِیه بِما یُرضِیکَ حَتَّی لا نُصغی بِاسماعِنا الی لَغو وَلا نُسرِع بِابصارِنا الی لَهو وَحَتّی لانَبسط ایدِینا الَی مَحظُور. وَلا نَخطُوَ بِاقدامِنا الی مَحجُور وَحَتّی لا تَعِی بُطُونَنَا الّا ما احلَلتَ، وَلا تَنطِق السِنَتَنا الّا بِما مَثَلتَ، وَلا نَتکلف الّا ما یُدنِی مِن ثَوابِکَ وَلا نتعاطی الّا الذی یَقی مِن عِقابِکَ ثُمَّ خَلِّص ذلک کُلَّه مِن رِئاءِ المُرائِین، وَسُمعَةِ المُسمِعِین، لا نَشرَکُ فِیه احداً دُونَکَ وَلا نَبتَغِی فِیهِ مراداً سِواکَ 1]
خدایا بر محمّد و آل او درود فرست؛ و شناختن فضیلت این ماه و بزرگ داشتن حرمت آن و خودداری از آن چه در آن حرام کرده‌ای را به ما الهام فرما و ما را بر روزه آن به وسیله نگاه‌داشتن اعضا از معاصی و به کار بردن آن‌ها به چیزی که تو را راضی
عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق، ص: 6
می‌سازد؛ یاری کن تا آن که با گوش‌هایمان [صدا و سخن لَغْوی را نشنویم؛ و با دیدگانمان به سوی اعمال سهوی شتاب نکنیم و دست‌های خود را به سوی حرام دراز نکنیم. و با قدم‌هایمان به سوی کاری که ممنوع شده، نرویم و شکم‌هایمان را غیر از آن چه تو حلال کرده‌ای نگاه ندارد و زبان‌های ما را جز به آن چه تو حدیث کرده‌ای، گویا نشود و رنجی متحمّل نشویم؛ مگر در آن چه ما را به ثواب نزدیک می‌کند و جز آن چه از عقاب تو نگاه می‌دارد، فرانگیریم. سپس تمام این اعمال را از ریاکاری ریاکاران، و سمعه سمعه‌کنندگان، خالص ساز که احدی را در آن شریک تو قرار ندهیم و غیر از تو به آن مرادی طلب ننماییم.
عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق، ص: 7
اللّهُمَّ قَد حضَرَ شَهرُ رَمَضان وَقَدِ افتَرَضتَ علَینا صِیامَه، وَانزَلتَ فِیهِ القُرآن هُدَی لِلنّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ اللّهُمَّ اعِنّا عَلی صِیامِهِ اللّهُمَّ تَقَبَّلْهُ مِنّا وَسَلَّمْنا فِیه، وَتَسُلَّمهُ مِنّا فِی یُسر مِنکَ وَعافِیةٍ انَّکَ عَلَی کُلِّ شَی‌ءٍ قَدِیرٌ یا ارْحَمَ الرّاحِمِین 2]
خدایا! همانا که ماه رمضان آمد و به درستی که روزه‌اش را بر ما فرض کردی و در آن قرآن را- که راهنمایی از برای مردم و حجّت‌هایی روشن از هدایت و فرقان بین حقّ و باطل است- نازل کردی. بارالها! ما را بر روزه آن یاری کن؛ خدایا! آن را از ما بپذیر و ما را در آن ماه سالم بدار و آن را در آسان‌گیری خودت و عافیت دریافت بدار و تحویل بگیر. به درستی که بر هر کاری توانایی. ای رحم کننده‌ترین رحم کنندگان!
عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق، ص: 8
فضیلت و شرافت ماه مبارک رمضان

قالَ رَسُولُ الله صَلّی‌اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّم لِجَابِرِبنِ عَبدِاللهِ:
یا جَابِرُ هذَا شَهرُ رَمَضان مَن صامَ نَهارَهُ، وَقامَ وَرداً مِن لَیلِه وَعَفَّ بَطنَهُ وَفَرْجَهُ وَکَفَّ لِسانَهُ خَرَجَ مِن ذُنُوبِه کَخُرُوجِه مِنَ الشَهر. فَقالَ جابِرُ: یا رَسُولَ الله ما احسن هَذا الحَدِیث فقال رسُولُ الله صَلّی‌اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّم یا جابرُ وما اشَدَّ هَذِه الشُرُوط[3]
عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق، ص: 9
وقالَ صَلّی‌اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّم:
شهْرُ رَمَضَانَ شَهرٌ فَرِضَ اللهُ عَلَیْکُمْ صَیامَهُ فَمَن صامُهُ ایماناً وَاحتساباً خَرَجَ مِن ذُنُوبِهِ کَیوم وَلَدتهُ امَّه 4]
رسول خدا صلّی‌الله علیه وآله وسلّم به جابر فرمود: ای جابر! این ماه رمضان است. هر کس آن را روزه بدارد و پاره‌ای از شبش را به عبادت بایستد و شکم و عورت خود را از حرام باز دارد و زبان خود را نگاه بدارد، از گناهان خود- مثل بیرون رفتن او از ماه- بیرون می‌رود.
جابر عرض کرد: یا رسول الله! این حدیث چه نیکو است. پیغمبر اکرم صلّی‌الله علیه وآله وسلّم فرمود: و چقدر این شروط سخت است.
روایت دیگر:
رسول خدا صلّی‌الله علیه وآله وسلّم فرمود: ماه رمضان، ماهی است که خدا روزه آن را بر شما واجب کرده. پس هر کس از روی ایمان و برای طلب اجر و ثواب، این ماه را روزه بگیرد، از گناهان بیرون می‌رود. مانند: روزی که مادر، او را زایید.