نویسنده کتاب "حدیث بیداری" ماجرای تبعید امام را به ترکیه این چنین گزارش می کند:
" سحرگاه 13 آبان 1343 دوباره کماندوهای مسلح اعزامی از تهران، منزل امام خمینی را در قم محاصره کردند . شگفت آنکه قت بازداشت، همانند سال قبل، مصادف با نیایش شبانه امام خمینی بود . حضرت امام، بازداشت و به همراه نیروهای امنیتی مستقیما به فرودگاه مهرآباد تهران اعزام و با یک فروند هواپیمای نظامی که از قبل آماده شده بود، تحت الحفظ مامورین امنیتی و نظامی به آنکارا پرواز کرد . عصر آن روز، ساواک، خبر تبعید امام را به اتهام اقدام علیه امنیت کشور! در روزنامه ها منتشر ساخت . علی رغم فضای خفقان، موجی از اعتراضها به صورت تظاهرات در بازار تهران، تعطیلی طولانی مدت دروس حوزه ها و ارسال طومارها و نامه ها به سازمان های بین المللی و مراجع تقلید جلوه گر شد" .
"آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی نیز در روز تبعید امام بازداشت و زندانی شد و پس از چندی در 13 دیماه 1343 به ترکیه نزد پدر تبعید گردید . دوران تبعید امام در ترکیه بسیار سخت و شکننده بود . حضرت امام حتی از پوشیدن لباس روحانیت در آنجا ممنوع شده بود . اما هیچ یک از فشارهای روانی و جسمی نتوانست آن حضرت را وادار به سازش کند . محل اقامت اولیه امام، هتل بولوار پالاس آنکارا بود . فردای آن روز برای مخفی نگاه داشتن محل اقامت ، امام را به محلی واقع در خیابان آتاتورک منتقل کردند . چند روز بعد (21 آبان) برای منزوی تر ساختن ایشان و قطع هرگونه ارتباطی، محل تبعید را به شهر بورسا واقع در 46 کیلومتری غرب آنکارا نقل مکان دادند . در این مدت امکان هرگونه اقدام سیاسی از امام خمینی سلب شده و ایشان تحت مراقبت مستقیم مامورین اعزامی ایران و نیروهای امنیتی ترکیه قرار داشت" . 77
اقامت امام خمینی در ترکیه یازده ماه به درازا کشید . شاه این غیبت اجباری را مغتنم شمرد و همه آن اقدامات شومی که از بیم امام تعطیل و یا به تعویق انداخته بود، به مرحله اجرا گذاشت . همچنین شاه توانست، بقایای مقاومتی را که اینک رهبر خود را از دست داده بود، سرکوب کند و درجه اختناق و استبداد را در کشور به بالاترین حد خود برساند . در این مدت، مردم و عالمان حوزه از حال امام خبرهای روشن و شفافی نداشتند . پس از اصرار مراجع و فشار مردم، رژیم دو سه بار مجبور شد که با اعزام نمایندگانی از جانب علما برای کسب خبر از حال امام و اطمینان از سلامت ایشان موافقت کند . امام نیز طی چندین نامه به خویشان و علمای حوزه با کنایه و اشاره و گاه در قالب دعا، همگان را از عزم خود برای ادامه مبارزه با رژیم شاه آگاه کرد . در همین نامه ها بود که امام خواستار ارسال کتابهای دعا و فقهی شدند . در این مدت، اگرچه ایران رهبری نستوه و آگاه را از دسترس خود، بیرون می دید، اما این فرصت برای امام فراهم آمده بود که دست به تالیف یکی از ماندگارترین آثار فقهی در عصر حاضر بزنند . کتاب "تحریر الوسیله" در همین ماههای معدود اقامت در ترکیه نگاشته شد و این درس بزرگی است برای همه آنان که گاه کاری را بهانه تعطیل کردن کاری دیگر می کنند . تالیف و نگاشتن، در آن روزهای سرد و مضطرب تنها از عهده قلم عالمی برمی آمد که در سخت ترین شرایط روحی و جسمی، قوت قلب و اطمینان خاطر خود را از کف نداده باشد . تحریرالوسیله، اگرچه خود کتابی فقهی است، نحوه تالیف و شرایط مولف آن، درس بزرگ اخلاقی برای همه حوزویان و هر دانش پژوه دیگری است .
افزون بر این، تحریرالوسیله در شمار نخستین کتابهایی است که فتاوای مرجعی را در باب مسائل مهمی چون احکام جهاد، دفاع، امر به معروف و نهی از منکر و برخی دیگر از مسائل روز، در خود جای داده است . درباره این کتاب در بخش "آثار امام" بیشتر سخن خواهیم گفت .
پانوشتها:
1 . خمین: شهری است در جنوب شرقی استان مرکزی ایران (اراک) که بیش از 1500 سال پیشینه دارد . به این شهر و روستاهای اطرافش، کمره نیز می گفتند . از این رو امام خمینی در پای بعضی از اعلامیه های خود "خمینی کمره ای" امضا می کردند .
2 . قادری، سیدعلی . خمینی روح الله (زندگینامه امام خمینی براساس اسناد و خاطرات و خیال) موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) .
3 . بعدها بنا به وصیت آن مرحوم جنازه اش را به جوار حرم علوی در نجف انتقال دادند .
4 . همزمان با اعدام قاتل سید مصطفی، مظفرالدین شاه همراه صدراعظم خود به سفر خارج رفت .
5 . برابر با 24 سپتامبر 1902 میلادی .
6 . ر . ک: مجله ندا، بهار 1369، مصاحبه با خواهر رضاعی امام، ص 140 .
7 . از میان اسناد بایگانی آیة الله پسندیده، یک شماره از روزنامه "ادب" بیرون آمد که حکایت قتل پدر و قصاص قاتل را گزارش کرده بود .
8 . در میان سخنان امام تحلیلهای بسیاری درباره نهضت مشروطیت وجود دارد که نشان از اهمیت این نهضت در چشم و دل امام
دارد: از جمله ر . ک: صحیفه نور، ج 1، ص 255 - 266 .
9 . قادری 165 .
10 . همان، ص 153 .
11 . قادری، سیدعلی . خمینی روح الله، ج 1، ص 185 .
12 . ج 3، ص 9 .
13 . قادری، سیدعلی، خمینی، روح الله ، ج 1، ص 234 .
14 . همان، ص 3 - 234 .
15 . اراک، اینک مرکز استان مرکزی است و شهری صنعتی کشاورزی است . آن هنگام که امام خمینی به این شهر هجرت کردند، نزدیک به صد سال از بنای جدید آن می گذشت . در آن زمان بیشتر به سلطان آباد یا عراق شهرت داشت; تا این که هیات وزیران در سال 1314 ه . ش نام آن را به اراک تغییر داد . معمولا عراق - و یا اراک - به منطقه ای بزرگ گفته می شود که به طور متوسط نج شهر مهم و بیش از سیصد روستا داشته باشد - در قدیم برای آن که نام این منطقه با عراق عرب، اشتباه نشود، از او به عراق عجم یاد می کردند . در فرهنگ معین آمده است: "اراک در سال 1240ه . ق . به توسط یوسف خان معروف به گرجی در زاویه جنوب غربی دشت فراهان بنا شده است" . (معین، ج 5، ص 114) .
16 . قادری، سیدعلی، خمینی روح الله، ج 1، ص 278 . با تغییر و تلخیص .
17 . قم، شهری است تاریخی که نامش در روایات آمده است . بزرگترین شرافت و امتیاز این شهر، استقبال از دختر موسی بن جعفر - علیه السلام - و نگهداری جسم او در خاک خود هست . بنا به نقل تاریخ حضرت معصومه - سلام الله علیها - در مسیر رفتن به سوی خراسان برای دیدن برادر معصومش حضرت امام رضا - علیه السلام - در ساوه بیمار شد . از همراهان خواست که او را پیش از مرگ به قم برسانند تا در همان جا خدای خود را دیدار کند .
بنا به نقل روایتی در سفینة البحار، ج 2، ص 446، امام موسی بن جعفر (ع) فرموده اند: "مردی از قم مردم را به حق و آزادی فرا می خواند و مردم که اراده ای نیرومند و تصمیمی فولادین دارند، دعوتش را پاسخ می گویند و گرد او حلقه می زنند . آنان از حوادث و ناملایمات هراسناک نمی شوند و از تلاش و مجاهدت به ستوه نمی آیند ... " .
سن حضرت معصومه - سلام الله علیها - هنگام وفات در قم، هیجده سال بوده است .
18 . صحیفه نور، ج 1، ص 255 - 266 .
19 . صحیفه نور: ج 1، ص 261; کوثر: ح 2، ص 56 .
20 . به گفته خود او، دلیل امتناعش از قبول این درخواست، بی رغبتی و نارضایتی از زندگی در قم بوده است; گویا ایشان به زندگی در تهران کنار خانواده اش راضی تر و خشنودتر بوده است .
21 . قادری، سیدعلی، خمینی روح الله: ج 1، ص 430 .
22 . انصاری، حمید - حدیث بیداری: ص 26 .
23 . ر . ک: پیام رهبر معظم انقلاب به یادواره فقهی آیة الله العظمی بروجردی، در سال 1370 . این یادواره به مناسبت گذشت سه دهه از ارتحال آن فقیه بزرگوار در بروجرد برگزار شد .
24 . ر . ک: آینه پژوهش، سال دوم، شماره اول (خرداد و تیر 1370)، مقاله "روش فقهی مصلح بزرگ آیت الله العظمی بروجردی" به قلم ابوالفضل شکوری، ص 30 - 7 .
25 . همان، 17 .
26 . پس از پایان یافتن بنای مدرسه خان، برنامه درسی منظمی برای آن تنظیم می شود که در آن فراگیری زبان انگلیسی نیز گنجانده شده بود ... وقتی آن را [آیت الله بروجردی] دید، گفت: "اگر کسی یک زبان بداند، یک آدم، اگر دو زبان بداند، دو آدم و اگر سه زبان بداند، سه آدم است . "
ر . ک: مجله حوزه، مرداد - آبان 1373، ص: 167 .
27 . مجله اطلاعات هفتگی، 18 فروردین 1340، شماره 1017 . به نقل از آینه پژوهش ، شماره خرداد و تیر 1370، ص 11و10 .
28 . "امام خمینی در تعقیب هدفهای ارزشمند خویش در سال 1328 خورشیدی ، طرح اصلاح اساسی ساختار حوزه علمیه را با همکاری آیة الله مرتضی حائری تهیه و به آیت الله بروجردی پیشنهاد داد . این طرح از سوی شاگردان امام و طلاب روشن ضمیر حوزه مورد استقبال و حمایت قرار گرفت، ولی مخالفتها و کارشکنی بدان پایه رسید که آیت الله بروجردی برخلاف نظریه اولیه و تمایل قلبی از انجام آن منصرف شد . " (ر . ک: انصاری، حمید، حدیث بیداری، ص 27) .
29 . تقریرات درس اصول آیت الله العظمی بروجردی، از اول مباحث اصول تا ظن . (بین سالهای 1364 تا 1369 ه . ق) .
30 . دائرة المعارف تشیع، ج 7، ص 267 .
31 . روحانی، سید حمید: بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، ج 1، ص 102 .
32 . انصاری، حمید: حدیث بیداری، ص 29 .
33 . آیت الله کاشانی نیز از لبنان (محل تبعید) طی پیامی با این تصمیم شاه مخالفت کردند . رک: حدیث بیداری، ص 32 .
34 . مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره 6و7، ص 155 .
35 . صحیفه نور، ج 12، ص 248
36 . همان، ج 18، ص 181 .
37 . پارسانیا، حمید: حدیث پیمانه، ص 277 .
38 . یک صد سال مبارزه روحانیت، ص 79، و صحیفه نور، ج 16، ص 91 .
39 . تحریر تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ص 150 .
40 . صحیفه نور، ج 1، ص 15 .
41 . جنبش مخالفت با لایحه انجمنهای ولایتی و ایالتی به نهضت دوماهه شهرت یافت .
42 . صحیفه نور، ج 1، ص 33 .
43 . محمدحسن رجبی، زندگینامه سیاسی امام خمینی، ص 177 .
44 . صحیفه نور، ج 1، ص 40 .
45 . صحیفه نور، ج 1، ص 16 .
46 . برای آگاهی از نظر کمونیستها درباره قیام 15 خرداد، رجوع کنید به: حمید روحانی، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، ج 1، ص 515 .
47 . محمدحسن رجبی، زندگینامه سیاسی امام خمینی، ج 1، ص 181 .
48 . همان .
49 . ایران و تاریخ، ص 2 و 341 . به نقل از زندگینامه سیاسی امام خمینی . ص 183 .
50 . همان .
51 . صحیفه نور، ج 1، ص 59 و 60 .
52 . همان، ص 63 .
53 . همان، ص 46 .
54 . حمید روحانی، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، ج 1، ص 398 تا 450 .
55 . مراد امام این بوده است که نگویید الان هم باید به روش شیخ عبدالکریم حائری عمل کرد و ساکت بود . از جملات بعدی امام چنین برمی آید که اگر در زمان مرحوم شیخ عبدالکریم حائری، سکوت جایز و لازم بوده است، الان شرایط فرق کرده و نباید سکوت کرد .
56 . صحیفه نور، ج 1، ص 72 .
57 . صحیفه نور، ج 1، ص 91 - 94 .
58 . حمید روحانی، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، ج 1، ص 4 و 543 .
59 . همان، ص 534 و 535 .
60 . همان، ص 513 .
61 . 19 روز در زندان قصر و سپس در زندان پادگان نظامی عشرت آباد تا هنگام انتقال به خانه ای که در کنترل نیروهای امنیتی و انتظامی بود .
62 . متن این اعلامیه در کتاب "بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی"، ج 1، ص 586 و 587 درج گردیده است .
63 . صحیفه نور، ج 1، ص 101 - 98 .
64 . همان .
65 . همان .
66 . همان، ص 117 - 102 .
67 . بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، ج 1، ص 668 .
68 . صحیفه نور، ج 1، ص 83 .
69 . بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، ج 1، ص 692 .
70 . همان، ص 708 .
71 . همان، ص 716 .
72 . همان، ص 724 .
73 . همان، ص 720 .
74 . همان، ص 725 .
75 . صحیفه نور، ج 1، ص 153 - 149 .
76 . حسین فردوست، ظهور و سقوط پهلوی، انتشارات اطلاعات، ص 516 .
77 . حمید انصاری، حدیث بیداری، ص 66 و 65 .
نظرات شما عزیزان: