معنی تذهیب
تذهیب کلمهای عربی از ریشه «ذهب» (به معنی طلا) است که معنی زراندود کردن یا طلاکاری میدهد. این هنر را بهعنوان شاخهای از هنر نگارگری میشناسند و طراحی، رنگآمیزی و طلاکاری پایههای اصلی خلق آن به شمار میروند. به هنرمندانی که در این رشته فعالیت میکنند «مذهّب» میگویند. به مرور زمان و در طول تاریخ تغییرات بسیاری در ساختار آثار هنرمندان تذهیب به وجود آمده است؛ اما همچنان استفاده از خطوط زرین با طراحی خطوط سیاه از مهمترین مشخصههای این هنر است.
انواع تذهیب
منبع عکس: سایت honarshia.ir، عکاس نامشخص
هنر تذهیب در شمار ظریفترین هنرهای ایرانی قرار دارد. از تذهیب در کنار هنرهایی مانند نگارگری، مینا کاری، خاتم کاری و مرصع بهعنوان اصیلترین هنرهای ایرانی یاد میکنند. این هنر زیرمجموعهای از شاخه هنرهای تجسمی است و در حالت کلی طرحهای آن را بر اساس سه الگوی زیر تقسیمبندی میکنند:
- نقوش اسلیمی
- نقوش ختایی
- نقوش مشعر (تشعیر)
در طراحی با نقوش اسلیمی از اشکال هندسی و منظم برای طراحی الگوی تذهیب استفاده میکنند. این نقوش شامل طراحیهای خط کوفی نیز میشوند و از آن با نام نقوش اسلامی یاد میکنند. در نقوش ختایی گلهای به هم پیوسته با ساقهها و برگهای در هم تنیده طراحی زمینه کار را تشکیل میدهند. این نمونه از آثار تذهیب در کاشیکاریهای سردر مساجد و بناهای تاریخی به چشم میخورد. تذهیب با نقوش ختایی در قرن ششم هجری قمری رواج یافت و به اوج رسید.
منبع عکس: ساعد نیوز، عکاس نامشخص
در طراحی به سبک مشعر با ترکیب نقوش اسلیمی و ختایی، طراحی زمینه تذهیب را انجام میدهند. در این شیوه استفاده از تصاویر پرندگان، حیوانات، انسان و طبیعت نیز رواج دارد و در بعضی طراحیهای بهجایمانده این سبک، نمونههایی از تصاویر موجودات افسانهای نیز دیده میشوند. سبک تشعیر را با نام «رویانگاری» نیز میشناسند و از معروفترین طراحیهای این سبک میتوان به نقشهای درگیری حیوانات اشاره کرد. استفاده از تذهیب تشعیر در تزیین کتابها و نسخ خطی متداول است؛ اما از نقوش حیوانات در طراحی صفحات قرآن استفاده نمیکنند.
رنگ غالب در تذهیب به سبک تشعیر طلایی است و استفاده از رنگهای متنوع گیاهی، معدنی و شیمیایی در رنگآمیزی انواع دیگر این هنر کاربرد بیشتری دارد. رنگهای گیاهی شامل عصارههایی طبیعی از پوست گردو، چای، حنا و صمغ عربی میشود. رنگهای معدنی نیز از طلا و سایر فلزات مانند نقره، قلع، سرب، مس و ترکیب آنها با یکدیگر به دست میآیند. اکسید انواع فلزات ترکیب رنگهای مختلف را به وجود میآورند. رنگهای روغنی و انواع گواش و آبرنگها نیز رنگهای شیمیایی هستند.
کاربردهای تذهیب
منبع عکس: همشهری آنلاین، عکاس نامشخص
تذهیب شاخههای متعددی دارد که از هرکدام از آنها برای منظور متفاوتی استفاده میکنند. از معروفترین کاربردهای این هنر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تذهیب حاشیه
- تزیین خطاطیها و تابلوهای بزرگ
- طراحی نقوش بافتها
- طراحی کاشی بناها و بازسازی آثار تاریخی
- صنعت چاپ و بستهبندی
در تذهیب حاشیه، از نقوش تزیینی تنها در کادربندی صفحات کتابها، تابلوها یا عکسها استفاده میکنند. از مهمترین نمونههای تذهیب حاشیه میتوان تزیینات قرآنی، دیوان اشعار و کتب تاریخی را نام برد. در تذهیب حاشیه، خطوط طراحی و نقش و نگارها ظرافت بالایی دارند و رنگها هماهنگ با متن یا تصویر انتخاب میشوند. از این شاخه تذهیب در صنعت چاپ نیز بسیار استفاده میکنند.
برای تزیین خطاطیها و تابلوهای بزرگ، بخشهای مختلفی از تابلو و میان حروف و کلمات تزیین میشوند. از این روش برای جلوه بیشتر آثار هنرمندان خطاط استفاده میکنند و میان نقوش تذهیب، طراحی گل و بوته و حیوانات به چشم میخورد. بسیاری از تابلوهای زینتی مورد توجه علاقهمندان به هنرهای دستی، در این دسته از آثار تذهیب قرار میگیرند.
منبع عکس: سایت iran cultura، عکاس نامشخص
در طراحی نقوش بافتها مذهبان انواع نقوش اسلیمی، هندسی، گل و بوته و حیوانات را برای تهیه نقشه قالی، گلیم، جاجیم، انواع فرش و منسوجات دیگر ترسیم میکنند. نقاشی دیواری از دیگر کاربردهای تذهیب به شمار میرود و از آن برای زیباسازی فضاهای سنتی و تاریخی استفاده میکنند.
یکی از پر کاربردترین شاخههای هنر تذهیب، طراحی کاشی بناها و بازسازی آثار تاریخی است. با وجود پیشرفت الگوهای معماری و ابداع طراحیهای نوین، استفاده از نشانههای سنتی در ساخت بناها همچنان طرفداران بسیاری دارد.
نظرات شما عزیزان: