منبع عکس: سایت پینترست، عکاس نامشخص
شاخههای مختلف تذهیب در صنعت چاپ و بستهبندی نیز کاربرد بالایی دارند. کارت پستالها و انواع لوح تقدیر نمونههایی از کاربرد تذهیب در صنعت چاپ هستند. در بازار نیز مغازههای مختلفی از تولیدات آثار مذهبان فعالیت میکنند. امروزه در هنرستانهای فنی و حرفهای و مدارس کار و دانش، رشتههای تحصیلی برای آموزش شاخههای مختلف تذهیب وجود دارند. دانشآموزان بسیاری با تحصیل در این رشتهها در بخشهای مختلف بازار مشغول به کار میشوند.
تاریخچه تذهیب
منبع عکس: سایت دایره المعارف بزرگ اسلامی، عکاس نامشخص
پیشینه هنر تذهیب در ایران به دوران ایران باستان و زمان حکومت ساسانیان برمیگردد. در زمان پیدایش این هنر، تذهیب بهصورت گچبریهای دیواری و نقش و نگارهایی بر ظروف سفالی بود. در زمان ایران باستان از تذهیب با نام هنر «زرنگاری» یاد میکردند. پس از ورود اسلام به ایران از این هنر برای تزیین بناهای اسلامی و کتابهای دینی استفاده کردند و از آن با عنوان هنری اسلامی یاد میشد.
تذهیب در زمان شکلگیری خود بهدلیل برخی تشابهها در نقش و طرح، با هنر نگارگری یکسان در نظر گرفته میشد؛ اما به مرور زمان جای خود را بهعنوان هنری مستقل پیدا کرد. مذهبان در طول تاریخ به دربار پادشاهان ایرانی رفت و آمد میکردند و مورد توجه حاکمان بودند.
منبع عکس: کتابخانه مجلس، عکاس نامشخص
در زمان حکومت سلجوقیان هنر تذهیب همچنان برای تزیین بناها و ظروف مختلف کاربرد داشت. با آغاز حکومت تیموریان تذهیب شکل تازهای به خود گرفت و پیشرفتهای قابلتوجهی کرد. در این دوره هنرمندان از سراسر ایران به دربار پادشاهان تیموری دعوت شدند و به خلق آثاری ماندگار پرداختند. در زمان تیموریان کتابخوانی رونق فراوان داشت و کتابخانه پایتخت، محل کار مذهبان بود. از شیوه انجام این هنر در دورههای مختلف تاریخی با نام «مکاتب تذهیب» یاد میکنند.
بیشترین کاربرد هنر تذهیب در دوره حکومت تیموریان در تزیینات کتابها و خطاطی بود. به این ترتیب کتابخوانی در این دوره روزبهروز جذابیت بیشتری پیدا کرد. در دوره حکومت صفویان نیز رونق این هنر در آثار تاریخی، کاشیکاری بناها و کتاب آرایی ادامه داشت. امروزه بسیاری از نمونههای برجسته هنر تذهیب ایرانی از دورههای مختلف تاریخی در موزههای بزرگ جهان به چشم میخورند.
در دوره صفویان هنرمندان مذهب ایرانی به سایر کشورها سفر کردند و سبب گسترش هنر تذهیب به دیگر نقاط جهان شدند. تاسیس دانشکده نقاشی ایران و هند زمینه شکلگیری این هنر در هند و کشورهای همسایه آن را فراهم کرد. هنرمندان مغول و عثمانی نیز با الگوبرداری از آثار هنرمندان ایرانی در عصر صفویان آثاری قابلتوجه خلق کردند.
در زمان حکومت صفویان، اصفهان به مرکز تولید آثار هنری تذهیب و نگارگری تبدیل شد و آثار هنرمندان بسیاری از این دوره همچنان در این شهر پابر جا است. پس از صفویان گرچه تذهیب ایرانی از بین نرفت، از دوران شکوفایی خود فاصله بسیاری گرفت.
منبع عکس: سایت هنر ۱۰۰، عکاس نامشخص
در نخستین سالهای حکومت قاجار، آثار هنرمندان تذهیب شباهت بسیاری به نمونههای مربوط به دوره صفویه داشت. فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه، برخلاف آقامحمدخان قاجار از پادشاهان علاقهمند به آثار هنری بودند. تذهیب در زمان حکومت این پادشاهان نیز بیشتر بهصورت آثار مکتوب و تزیین نسخههای خطی رواج داشت. در زمان مظفرالدین شاه قاجار صنعت چاپ رونق گرفت و تولید نسخههای خطی و آثار دستنویس کاهش پیدا کرد. در این زمان از هنر تذهیب در کتابها در مقدمه، بخش پایانی و برخی صفحات میانی کتاب استفاده میشد. به مرور زمان آثار مذهبان دوره قاجار از آثار مربوط به دوره صفوی فاصله گرفت و امروزه این دو دسته بهخوبی از یکدیگر قابل تشخیص هستند.
با مطالعه و بررسی آثار مذهبان ایران و کشورهای اطراف آن از گذشته تاکنون، تاثیر هنر تذهیب ایران بر دیگر کشورها مشخص میشود. هنرمندان رشته تذهیب در کشورهای عربی و ترکیه، بیشترین تاثیر را از تذهیب ایرانی گرفتهاند. تذهیب ایران در دنیا نظیر ندارد و آثار هنرمندان اروپایی در این رشته نیز بسیار متفاوت و قابل تشخیص از آثار ایرانی است.
نظرات شما عزیزان: