تبادل لینک هوشمند 
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
انواع ولایت
اشاره
É ولایت حقیقی
É ولایت اعطائی
2_1. ولایت حقیقی (ولایت خدا)
«ولایت» چنان که گفتیم به معنای عام، سرپرستی و سلطنت بر همه خلق است. بدیهی است اصل و حقیقت ولایت به این معنا حق انحصاری خداوند متعال است و کسی جز او و در عرض او حق دخالت و تصرّف در هیچ امری ندارد، زیرا سرپرستی و سلطنت و دخالت در امور دیگران از شؤون مالکیت است. و تنها مالک است که می تواند در املاک خود دخل و تصرّف کند. معلوم است که مالک حقیقی همه، خداوند سبحانه است. پس او به اقتضای مالکیت خویش عقلاً می تواند هر
نوع تصرّفی در ملک خویش بنماید. بنابراین او همان گونه که می تواند بندگان خویش را امر و نهی کند و از آنان بخواهد که به اختیار خود از او فرمان برند همین طور می تواند به قدرت خویش آنان را به اموری که خودش می خواهد اجبار کند و آنان بر اساس امر تکوینی او منفعل شوند.
بدین ترتیب خداوند متعال دو نوع «امر» در مورد خلق خویش دارد: امر تشریعی و امر تکوینی. امر تشریعی او عبارت است از همه واجبات و محرّماتی که از ناحیه او بر بندگانش تشریع شده و توسط پیامبران الاهی به آن ها ابلاغ گردیده است. و آنان می توانند این احکام را عمل کنند و یا مخالفت نمایند. امّا امر تکوینی او اوامری است که به اراده او تحقق پیدا کرده و خلق جز انفعال چاره ای در قبال آن ندارد. مانند امر تکوینی او به گروهی از بنی اسرائیل که از آن ها خواست به بوزینه تبدیل شوند :
(فَقُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئِ_ینَ).(1)
پس به آن ها گفتیم بوزینه ای پست شوید.
یا مانند امر او به آتش که از آن خواست بر حضرت ابراهیم (علیه السلام) سرد شود :
(قَلْنا یا نارُ کُونِی بَ_رْداً وَسَلاماً عَلی إِبْراهِ_یمَ).(2)
گفتیم ای آتش بر ابراهیم سرد و سلام باش.
و در مورد امر تشریعی مانند آیه :(قُولُوا لِلنّاسِحُسْناً وَأَقِ_یمُوا آلصَّ_لاةَ وَآتُوا آلزَّکاةَ...)(3)
_ یعنی «به مردم نیکو سخن گویید و نماز را به پا دارید و زکات بدهید»..._ این دو امر بر اساس دو نوع ولایت از ناحیه خداوند سبحانه صادر می شود که عبارت است از ولایت تکوینی و ولایت تشریعی. زیرا که امر و نهی از شؤون مولا است و کسی غیر از مولا حق امر و نهی ندارد.
1- . بقره/ 65.
2- . انبیاء/ 69.
3- . بقره/ 83.
2_2. ولایت اعطایی (ولایت امامان الاهی)
اشاره
حال با توجه به این دو گونه ولایتِ خداوند متعال نسبت به خلایق، بحث اصلی در این است که آیا خداوند متعال از این دو ولایت خویش به امامان اهل بیت (علیهم السلام) هم اعطا و تفویض کرده است یا نه؟ و اگر تفویض کرده، آیا تفویض به صورت کلی است یا جزئی؟ پس بحث در این زمینه در دو امر باید پی گیری شود :
اوّل: ولایت تشریعی امامان اهل بیت (علیهم السلام).
دوم: ولایت تکوینی امامان اهل بیت (علیهم السلام).
در هر دو مورد باید بحث شود که آیا ولایتی که به ایشان تفویض شده است به صورت کلی است یا جزئی؟ و بعد از آن باید بحث کرد که اگر ولایتی به آنان تفویض شده است منظور از تفویض چیست؟
2_2_1. ولایت تشریعی امام
در میان علمای شیعه مسلّم است که رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) همه احکام و قوانین الهی را در زمان حیات خویش بیان کرده است. و دین الاهی را با نصب امیرمؤمنان (علیه السلام) به امامت و خلافت به کمال رسانده است. خداوند متعال تکمیل دین را توسط پیامبر امضا کرده و می فرماید :
(آلیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِ_یتُ لَکُمُ آلإِسْلامَ دِیناً).(1)
امروز دین شما را برای شما تمام کردم و نعمت خویش را بر شما اتمام بخشیدم و برای شما از نظر دین به اسلام رضایت دادم.
1- . مائده/ 3.
پیامبر گرامی اسلام هم در یکی از خطبه های خویش به این امر تأکید نموده و یادآوری می کند که همه آنچه بندگان خدا را به بهشت نزدیک و از جهنم دور می کند، بیان کرده است.
أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی لَمْ أَدَعْ شَیْئاً یُقَرِّبُکُمْ إِلَی الْجَنَّةِ وَ یُبَاعِدُکُمْ مِنَ النَّارِ إِلَّا وَ قَدْ نَبَّأْتُکُمْ بِه .(1)
ای مردم همانا من چیزی را که شما را به بهشت نزدیک کند و از آتش دور کند در حقّ شما فروگذار نکردم و از آن به شما خبر دادم.
امام صادق (علیه السلام) نیز با بیان ختم نبوت با رسالت پیامبر گرامی اسلام و پایان یافتن انزال کتب آسمانی با نزول قرآن، ذکر می کند که حلال و حرام قرآن تا روز قیامت باقی است :
إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ محمّداً فَخَتَمَ بِهِ الْأَنْبِیَاءَ فَلَا نَبِیَّ بَعْدَهُ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ کِتَاباً فَخَتَمَ بِهِ الْکُتُبَ فَلَا کِتَابَ بَعْدَهُ أَحَلَّ فِیهِ حَلَالًا وَ حَرَّمَ حَرَاماً فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَة .(2)
خداوند متعال محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را مبعوث کرد و پیامبران را با او ختم کرد پس بعد از او پیامبری نخواهد بود و برای او کتابی نازل کرد و کتاب ها را با آن ختم کرد پس کتابی بعد از آن نخواهد بود. در آن حلال را حلال و حرام را حرام کرد پس حلال آن تا قیامت حلال و حرامش تا قیامت حرام است.
پس ولایت تشریعی به این معنا که ائمه (علیهم السلام) در تشریع احکام هم صاحب اختیار باشند، به آنان داده نشده است. یعنی آنان هیچ گاه حلالی را حرام و حرامی را حلال نمی کنند. و به طور کلی آنان به هیچ وجه حکمی تشریع و قانونی وضع نمی کنند زیرا پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) همه قوانین و احکام را بیان کرده است. امام باقر (علیه السلام) در تفسیر
1- . کافی 5/83.
2- . بحار الانوار 93/3.
آیه «اطیعو الله ... و أولی الأمر منکم» به این امر تصریح کرده، می فرماید :
هِیَ فِی عَلِیٍّ وَ فِی الْأَئِمَّةِ جَعَلَهُمُ اللَّهُ مَوَاضِعَ الْأَنْبِیَاءِ غَیْرَ أَنَّهُمْ لَا یُحِلُّونَ شَیْئاً وَ لَا یُحَرِّمُونَهُ .(1)
این آیه در شأن علی و امامان است که خداوند آنان را در جایگاه پیامبران قرار داده است جز این که آنان چیزی را حلال و حرام نمی کنند.
البته باید توجه داشت که همه احکام و قوانین الاهی در زمان پیامبر گرامی اسلام به همه صحابه آن حضرت بیان نشده بود. و هیچ یک از اصحاب آن حضرت هم چنین امری را ادعا نکرده که همه احکام و معارف دینی را از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرا گرفته است. آری، در میان صحابه تنها امیرمؤمنان علی بن ابی طالب (علیه السلام) بود که مدّعی فراگیری همه علوم و معارف دینی بود. ممکن است جهت این که خداوند متعال نصب ایشان را به مقام امامت و خلافت کمال دین شمرده است همین امر بوده باشد.
ولی با وجود این معلوم است که نفی «ولایت تشریعی» به معنای تشریع احکام و وضع قوانین دلالت نمی کند که آن بزرگواران «ولایت تشریعی» به معنای سرپرستی امور امت و صاحب اختیار و أولی به تصرّف بودن را هم دارا نباشند. خداوند متعال ولایت امیرمؤمنان علی (علیه السلام) را مورد تصویب قرار داده، می فرماید :
(إِنَّما وَلِ_یُّ_کُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا آلَّذِینَ یُقِ_یمُونَ آلصَّلاةَ وَیُؤْتُونَ آلزَّکاةَ وَهُمْ راکِعُونَ).(2)
همانا ولیّ شما خدا و رسول و مؤمنینی هستند که نماز را به پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.
در بخش «شیوه های تعیین امام» خواهیم گفت که مراد از «الذین یقیمون الصلاة...» امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.
1- . تفسیر عیاشی 1/252؛ بحارالانوار 23 / 293.
2- . مائده / 55.
خداوند متعال در آیه شریفه، ولایت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام) را قرین ولایت خویش قرار داده است. روشن است که ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام) همان ولایتی است که به رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) داده شده است. و با توجه به این که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سرپرستی امّت را بر عهده داشتند : «النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم»؛(1) پس
امیرمؤمنان (علیه السلام) نیز سرپرست امّت و «أولی بهم من انفسهم» خواهد بود. به همین جهت است که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) او را «مولی» و سرپرست امور امّت معرّفی می کند :
مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ أَوْلَی بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعِی فَعَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مَوْلَاهُ أَوْلَی بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعَه.(2)
کسی که من مولای او و از او بر خودش سزاوارترم که با وجود من او را امری نیست پس علی بن ابیطالب ولی اوست و او بر خودش سزاوارتر است و با وجود او، وی را بر خودش امری نیست.
وجوب اطاعت از «اولی الامر» به طور مطلق نیز به این امر دلالت دارد. خداوند متعال می فرماید :
(أَطِ_یعُوا اللّهَ وَأَطیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الأمْرِ مِنْکُمْ).(3)
اطاعت کنید خدا را، اطاعت کنید رسول و صاحبان امر خودتان را.
امام صادق (علیه السلام) مقام وجوب اطاعت را مقامی بس بلند معرّفی می کند که بالاتر از آن مقام و منزلتی وجود ندارد. و تصریح می کند که سال ها بر حضرت ابراهیم (علیه السلام) وحی می شد؛ امّا خداوند متعال مقام وجوب طاعت را به او عطا نکرده بود تا این که او را به امامت و وجوب اطاعت نائل کرد.
1- . احزاب / 6.
2- . بشارة المصطفی / 51؛ بحار الانوار 37/221.
3- . نساء / 59.
یُنْکِرُونَ الْإِمَامَ الْمُفْتَرَضَ الطَّاعَةِ وَ یَجْحَدُونَ بِهِ وَ اللَّهِ مَا فِی الْأَرْضِ مَنْزِلَةٌ أَعْظَمَ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ مُفْتَرَضِ الطَّاعَةِ فَقَدْ کَانَ إِبْرَاهِیمُ دَهْراً یَنْزِلُ عَلَیْهِ الْأَمْرُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا کَانَ مُفْتَرَضَ الطَّاعَةِ حَتَّی بَدَا لِلَّهِ أَنْ یُکْرِمَهُ وَ یُعَظِّمَهُ فَقَالَ (إِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ إِماما)(1) .(2)
امام واجب الطاعة را انکار می کنند در حالی که سوگند به خدا در زمین مقامی بزرگتر از وجوب طاعت نزد خدا وجود ندارد. ابراهیم (علیه السلام) را از ناحیه خدا روزگاری امر نازل می شد اما مقام وجوب طاعت را نداشت تا این که خدا را بدا حاصل شد که او را گرامی داشته و تعظیمش کند پس فرمود: «همانا من تو را بر مردم امام قرار دادم».
پس اطاعت و پیروی از «اولی الامر» در حقیقت اطاعت و پیروی از خداوند متعال است. و امر و دستور آن ها دستور خداوند سبحانه است. امام صادق (علیه السلام) می فرماید :
فَمَنْ تَرَکَ طَاعَةَ وُلَاةِ الْأَمْرِ لَمْ یُطِعِ اللَّهَ وَ لَا رَسُولَه.(3)
پس کسی که پیروی صاحبان امر را ترک کند خدا و رسولش را اطاعت نکرده است.
پس خداوند متعال امامان اهل بیت (علیهم السلام) را ولایت امر و نهی بر امّت داده است. این مقام فرماندهی است و همه موظف اند از فرموده های آنان پیروی کنند و هرگز از اطاعتشان سر بر نتابند بلکه چون آنان از سوی خداوند متعال به این مقام برگزیده شده اند؛ پس همه باید امور دینی خویش را با آنان در میان گذارند و هیچ امر دینی را بدون اذن و رخصت آن ها اِعمال نکنند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید :
1- . بقره / 124.
2- . بصائر الدرجات / 509؛ بحارالانوار 25/141.
3- . کافی 1/181؛ بحارالانوار 66 / 10.
لَا دِینَ لِمَنْ دَانَ اللَّهَ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ وَ لَا عَتْبَ عَلَی مَنْ دَانَ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّه.(1)
دین ندارد کسی که خدا را با اعتقاد به ولایت امام ستمگر که از سوی خدا نیست، دین داری کند، و کسی که به ولایت امام عادل از سوی خدا معتقد باشد به هیچ وجه سرزنش نمی شود.
زیرا روشن است که ولایت از اصول و ارکان دین الهی است و عمل هیچ کسی بدون التزام به ولایت و امامت امامان اهل بیت (علیهم السلام) مورد قبول خدای تعالی نیست.
کسی که ولایت والیان الاهی (= معصومان) را پذیرفته باشد و دین خویش را از آن ها فراگیرد و با توجّه به اعتقاد به ولایت آنان به آن ها عمل کند در آخرت معذب نخواهد بود، اگرچه در اعمالش بدی و ستم باشد. ولی کسی که معتقد به امامت کسی باشد که ولایتی از ناحیه خداوند متعال ندارد و در دینش از او پیروی نماید، خداوند متعال عذابش خواهد کرد اگرچه در اعمال او نیکی و پارسایی باشد. و نیز می فرماید :
إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَحْیِی أَنْ یُعَذِّبَ أُمَّةً دَانَتْ بِإِمَامٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتْ فِی أَعْمَالِهَا بَرَّةً تَقِیَّةً وَ إِنَّ اللَّهَ لَیَسْتَحْیِی أَنْ یُعَذِّبَ أُمَّةً دَانَتْ بِإِمَامٍ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتْ فِی أَعْمَالِهَا ظَالِمَةً مُسِیئَةً.(2)
همانا خداوند شرم نمی کند از این که امّتی را عذاب کند که دین داریش با اعتقاد به امامی باشد که از ناحیه خدا نیست اگرچه در اعمالش نیکی و تقوا داشته باشد و همانا خداوند شرم می کند از این که امتی را عقاب کند که دین داریش با التزام به امامت امامی باشد که امامتش از ناحیه خداست اگرچه در اعمالش ستم و بدی داشته باشد.
1- . کافی 1/375.
2- . کافی 1/376.
و به همین جهت است که «ولایت» و پیروی از صاحبان امر مقدّم بر همه اعمال دینی حتّی نماز و روزه و جهاد و حج است. امام باقر (علیه السلام) می فرماید :
بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسَةِ أَشْیَاءَ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَةِ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ وَ أَیُّ شَیْءٍ مِنْ ذَلِکَ أَفْضَلُ فَقَالَ الْوَلَایَةُ أَفْضَلُ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِی هُوَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِن .(1)
اسلام بر پنج امر بنا شده است :نماز، زکات، حجّ، روزه و ولایت. زراره گفت: گفتم: کدام یک از آن ها بهتر است. پس فرمود: ولایت افضل است زیرا ولایت مفتاح و کلید آن هاست و والی دلیل بر آن هاست.
پس بندگان خدا لازم است تمام کارهای خویش را مطابق دستورات و فرامین امامان معصوم بکنند و خود را در هیچ کاری از اذن امام و مولا و صاحب اختیار خویش بی نیاز ندانند. زیرا امام از ناحیه خداوند متعال مقام و حقّ آمریت و مولویّت به صورت مطلق دارا شده است. و اوست که به تمام مصالح و مفاسد بندگان آگاهی کامل دارد.
نظرات شما عزیزان:
