گیاه گوشتخوار چیست؟
دعوای گیاهخواران و گوشتخواران، معمولا به این نقطه منتهی میشود که گیاهخواران، طرف مقابل را متهم میکنند به نادیدهگرفتن حق حیات موجودات دیگر و گوشتخواران هم در جواب میگویند: «خود شما هم حق حیات گیاهان را از آنها سلب میکنید». در این میان، تفاوت عمدهای میان حیات گیاهی و جانوری وجود دارد. جانورانی که به غذای انسان تبدیل میشوند، واجد سطحی از آگاهی هستند که مشابه آن در گیاهان دیده نمیشود.
به علاوه، بسیاری از گیاهانی که غذای انسان هستند، طوری آسیب نمیبینند که حیاتشان تهدید شود. مثلا میوه، نه تنها بخشی از گیاه است که جداشدن آن، موجب آسیبی به گیاه نمیشود، بلکه گیاهان، تکامل یافتهاند تا میوه خود را به عنوان هدیه یا هبهای به جانوران (از جمله انسان) دهند و در عوض، زحمت بذرافشانی خود را به دوش جانوران بگذارند.
گیاهان، گویی به باغبانان و نگهبانان خود، دستمزدی میدهند تا از آنها و نسل بعدیشان حفاظت کنند. اگر اینطوری به رابطه گیاهان و جانوران نگاه کنیم، گویی رابطهای توأم با سطحی از شعور و آگاهی میان گیاهان و موجودات دیگر وجود دارد. این شعور، البته چیزی نیست که در پایانههای عصبیِ مشابه مغز جانوران، شکل گیرد، بلکه کاملا وابسته به ساز و کار انتخاب طبیعی است.
انتخاب طبیعی، گیاهان را به سمتی سوق داده که بخشی از اندوخته انرژی خود را در قالبی شیرین و خوش رنگ و بو بستهبندی کنند و به پیشگاه جانوران بذرافشان، پیشکش کنند تا در عوض، جانوران به جای آنها بذرها و دانهها را به اطراف، پراکننده سازند. رابطه رنگ و بو و شهد گلها با جانوران گردهافشان نیز دقیقا به همین شکل تکامل یافته است.
گلها و رنگ و بو و شیرینی نهفته در آنها ساز و کاری برای فریفتن و به کار گرفتن جانورانی است که گیاه، برای پراکندن گردههای خود و بارورسازی گلها و گیاهان دورتر، به آنها وابسته است. گیاه، مانند موجودی شعورمند عمل میکند. هدیهای پیش مینهد که جانوران نمیتوانند آن را رد کنند. نکته جالب، درباره این شعورِ تکاملیِ برآمده از انتخاب طبیعی، اینجاست که برآیند و نتایجی شبیه شعور عصبی جانوران دارد.
همانطور که جانوران هم یاد گرفتهاند از موجودات دیگر (خواه گیاه، خواه جانور) تغذیه کنند و انرژی مورد نیاز برای بقای خود را تأمین کنند، گیاهان نیز دامنه تعامل و استفاده از منابع جانوری را محدود به قوه متحرک بذرافشانی نگاه نداشتهاند و بسیاری از گیاهان، راههایی ابداع کردهاند تا جانوران را با رنگ و بو و شیرینی (یا با رنگ و بویی مثل خون که برای حشرات جذاب است) به سمت خود بکشند. منتها نه برای بذرافشانی یا گردهافشانی؛ بلکه برای تأمین نیازهایی بسیار فوریتر.
چنین گیاهانی، به اصطلاح «گوشتخوار» نامیده میشوند. منتها نه آنطور که در فیلمها دیدهاید. گیاهان گوشتخوار، غولهای وحشتناکی نیستند که وسط جنگل، شما را به دام اندازند و ذرهذره از شما تغذیه کنند! آنها گیاهان کوچولوی دوستداشتنی هستند که جانوران کوچک را شکار میکنند.
آیا گیاهان هم برای بقا به سایر موجودات زنده وابستهاند؟
همه موجودات زنده، فرصتطلب هستند و اگر قسمتی از منابع مورد نیازشان، به طور تضمینی و دائمی از طریق ارزانتری تأمین شود، آرام آرام به منبع ارزان، عادت میکنند و حتی ممکن است توانایی یا امکان تأمین منابع مورد نیاز خود، از راههای رایجتر اما پرهزینه را از دست بدهند. گیاهان نیز گرچه نماد خودکفایی و بینیازی محسوب میشوند، اما به عنوان موجودات زنده، از این اصل کلی مستثنا نیستند.
برای مثال، گیاهانی وجود دارند که حتی قادر به نورکافت (فتوسنتز) هم نیستند و به طور کلی، انگل گیاهان دیگر محسوب میشوند تا بتوانند انرژی مورد نیاز خود را از محصول تولیدشده در برگهای سبز گیاه میزبان، تأمین کنند.
البته گیاهان گوشتخوار، اینگونه نیستند و خودشان فتوسنتز می کنند و انرژی مورد نیاز برای بقای خود را – مثل سایر گیاهان – از تبدیل انرژی تابشی خورشید، به انرژی شیمیایی ذخیرهشده در قندها تأمین میکنند. اما باید به این نکته توجه داشت که تأمین قندها، تنها نیاز حیاتی گیاهان نیست و آنها نیز، بر خلاف تصور سطحی و عامیانه، موجودات کاملا خودکفایی نیستند که بتوانند تمام نیازهای زیستی خود را بینیاز از جانداران دیگر، تأمین کنند. همه گیاهان برای بقا به چند مولفه نیاز دارند:
- انرژی، که اغلب، آن را به روش فتوسنتز، از نور خورشید، جذب و به صورت مواد قندی ذخیره و مصرف میکنند.
- آب، که آن را از راه ریشههای خود، از محیط جذب میکنند.
- کانیهای محلول در آب، که به مقدار خیلی کمی مورد نیاز هستند.
- ترکیبات نیتروژندار (مثل نیترات و اوره)، که گیاهان قادر به ساخت آنها از طریق جذب نیتروژن هوا نیستند. بنابراین یا باید این مواد را از خاک جذب کنند، یا از موجوداتی که میتوانند این مواد را بسازند استفاده کنند، یا اینکه موجوداتی را به دام انداخته و از منابع نیتروژندار آنها برای تأمین نیاز خود استفاده کنند.
نظرات شما عزیزان: